Gelijkmoedigheid

De vierde hartskwaliteit is upekkha (Pali)/ upekṣā (Sanskriet, उपेक्षा), wat gelijkmoedigheid betekent.

Het is de ‘rots-in-de-branding’ kwaliteit, het je niet van je stuk laten brengen. Weten dat wat er ook gebeurt, dat je toch met heel je wezen aanwezig kan blijven en dat je je niet laat overspoelen door emoties. 

Tegenpolen en valkuilen van gelijkmoedigheid

Tegenpool van gelijkmoedigheid is instabiliteit, wat zich kan uiten als hebberigheid, een zucht naar status en macht, of juist zelf-medelijden en in de put blijven zitten. Hoe groter de invloed van de dingen buiten je is op hoe je je voelt, hoe minder ontwikkeld je gelijkmoedigheid is.

Wat op gelijkmoedigheid lijkt, maar het niet is, is onverschilligheid of apathie. Wanneer je gelijkmoedigheid beoefent, ben je wel betrokken, maar niet gehecht aan wat er buiten je gebeurt.

Gelijkmoedigheid is in alle situaties te oefenen, terwijl de andere drie hartskwaliteiten in bepaalde situaties te oefenen is (liefdevolle vriendelijkheid in een neutrale omgeving, compassie in een omgeving van lijden en mede-vreugde in een vreugdevolle omgeving).  

Onverstoorbaar Zijn

Gelijkmoedigheid is Onverstoorbaar Zijn.

Onverstoorbaar in elke situatie: of je nu wint of verliest, goed of slecht voor de dag komt, geprezen of verguisd wordt en verdriet of blijheid voelt. De balans is hier, de buitenwereld slokt je niet helemaal op.

Het is de balans, de continue perfecte balans, waarin je open en aanwezig kunt blijven. Hierin is vrijheid van je geest. Je kunt intunen op deze balans en deze balans blijven waarnemen in alle omstandigheden.

Het oefenen van gelijkmoedigheid

Met het oefenen van gelijkmoedigheid blijf je betrokken bij wat er gebeurt en tegelijkertijd laat je het niet jouw emoties overnemen. Je focust op de balans, die voelbaar blijft. Neem de tijd om met een open en aanwezig hart de trilling te voelen van wat er gebeurt, mee te resoneren zonder er verhalen van te maken of je erdoor te laten mee sleuren (waardoor je minder aanwezig kunt zijn). Blijf in balans in wat er is, en laat er geen oordelen of andere gevoelens tussendoor komen.

Alleen dit: aanwezig zijn en open blijven in alle situaties zoals ze zich voordoen.

Upekkha / upekṣā meditaties

mindful actie ondernemen

Ook deze hart-meditatie gaat weer uit van mindfulness, aanwezigheid, openheid en ‘niet-oordelen’. Het is het uit elkaar halen van gebeurtenissen (pijn of fijn) en het effect daarvan (lijden of extase). Het effect ‘maak’ je zelf, automatisch, maar dat hoeft niet. Bij het beoefenen van gelijkmoedigheid train je jezelf om niet automatissch een effect te maken.

Je kunt alle gebeurtenissen nemen om gelijkmoedigheid te oefenen. Hierbij een voorbeeld van een alledaagse gebeurtenis: het opruimen van iets.

• Voel of je de gebeurtenis leuk vindt of niet, zonder dat je daaraan ’toegeeft’; in plaats van het naar je toe te halen (bijvoorbeeld meteen met veel enthousiasme aan de slag gaan) of van je af te duwen (het uit te stellen) blijf je ontspannen en open aanwezig en neem je je ervaringen zonder oordeel waar.
• Terwijl je de opruimt, neem je waar dat je ervaringen komen en gaan. Wees je bewust van de veranderlijkheid van je ervaringen, zonder dat je blijft ‘hangen’ in één van hen.
• Blijf mindful aanwezig bij wat je precies doet; wat je oppakt, op een andere plaats neerzet, wat je weggooit, etc. Bijf je ervaringen observeren en besef dat de ervaringen in je opkomen, veranderen en weer gaan – en dat jij dus meer bent dan je ervaringen.
• Wees je bewust van het gevoel van stabiliteit, dat je mogelijk kunt voelen/ dat mogelijk groter wordt wanneer je dit langer oefent.

Traditionele meditatie voor gelijkmoedigheid

Een andere manier van meditatie op gelijkmoedigheid, meer traditioneel, is het reciteren van de volgende zin: ‘Alle mensen zijn verantwoordelijk voor hun eigen karma. Hun vreugde en verdriet komen voort uit hun acties en ik kan daar niets aan doen’.

Deze zin vergt wellicht enige uitleg: het wordt met liefdevolle vriendelijkheid gezegd, NIET met onverschilligheid en is ook niet bedoeld om mensen de schuld te geven wanneer ze in een moeilijke situatie zitten. Bij alle 4 de hartskwaliteiten is liefdevolle vriendelijkheid het uitgangspunt, en wanneer mensen lijden, is er compassie.

Deze zin vergroot het besef dat je niets hoeft op te lossen of te veranderen.
Dit kan helpen om meer aanwezig te blijven en de balans te voelen. Jij hoeft niets te veranderen. Het leven heeft een Goedheid in zich, die we kunnen waarnemen wanneer we open en aanwezig ontspannen in dat wat het leven ons biedt.

De wijsheid van de zin is ook dat het aangeeft niet reactief op te treden, maar te rusten in gelijkmoedigheid. Dit geeft de ruimte passende actie te ondernemen vanuit betrokkenheid, aanwezigheid en balans (in plaats van reactief te handelen vanuit gedrevenheid om iets te bereiken).

Ook het beoefenen van yoga nidra (voorbij je denkgeest uitkomen bij je ware zelf) brengt je gelijkmoedigheid.

Gelijkmoedigheid – de mindset

De mindset bij gelijkmoedigheid is er één van acceptatie, balans, zekerheid, onverstoorbaar zijn. Een vraag die daarbij kan helpen is: ‘Wat als er niets fout is?’

Het is een heel mooie hypothese dat het leven zoals dat gebeurt, in essentie goed is. Laat deze hypothese doorwerken, voel wat het effect hiervan is wanneer je het leven vanuit deze hypothese bekijkt.

Wil je diepgaand oefenen met gelijkmoedigheid? Geef je op voor het komend verdiepingsweekend met het thema Brahma Vihara.

Schrijf je even een reactie hieronder aan de pagina? Ik ben benieuwd hoe jij de balans van gelijkmoedigheid ervaart en hoe je het oefent of gaat oefenen.