De klesha (kleśā) zijn zowel in Boedhistische als in Hindoeistische teksten beschreven. Het betekent bezoedeling, verontreiniging of vergif. En het gaat over je geest die bezoedeld of verontreinigd is – het zijn mentale obstakels die je van verlichting afhouden: de realisatie dat alles één is en dat jij deel van het Goddelijke bent.
Zoals er ook verschillende chakra-systemen zijn, zijn er ook verschillende klesha systemen: met 3, 5 of nog veel meer klesha’s. Klesha’s kunnen gezien worden als verstorende emoties. Wanneer de waarheid begrepen wordt, hebben deze emoties een kracht meer om de geest te verstoren.
In alle yoga paden worden emoties dus niet gezien als iets dat je overkomt, die je soms overweldigen en waar je niets aan kunt doen. Je kunt je geest net als je lichaam trainen, en dus je hersenen ‘gespierder en sterker’ maken: andere neuropaden trainen waardoor je weldadige emoties cultiveert en voedt, bijvoorbeeld de Brahma Vihara. Uiteraard, net als bij sport, dit is iets om heel regelmatig te doen, niet alleen iets om over te lezen.
Ik ga nu even uit van een klesha-systeem met 5 verschillende emoties. Zoals ik in mijn vorige blog, waarom klagen je geen goed doet, schreef, zijn dit:
1. avidyā, onwetendheid, met daaruitvolgend:
2. asmitā, ego-bewustzijn
3. rāga, gehechtheden
4. dvesha, afkeren
5. abhinivesha, angst
klesha 1: Avidyā, Onwetendheid
De eerste van de klesha is de belangrijkste. Je zou kunnen zeggen dat het de paraplu is waar de andere 4 klesha’s onder vallen. Het is onwetendheid of verwarring. Hierbij moet je niet denken aan afwezigheid van kennis, of iets niet weten, maar echt een verwarring, een misvatting van de werkelijkheid. Het is de oorzaak van de andere 4 kleshas en je zou het kunnen zien als een fundamentele fout in ons denken, die in onze maatschappij mainstream is.
De misvatting gaat over de identificatie met dat wat vergankelijk is in plaats van dat wat eeuwig is.
Vergankelijk is alles wat wij waarnemen: de fenomenale wereld. Zoals ons lichaam, onze rol, onze persoonlijke bezittingen, omgeving en omstandigheden. Dit alles verandert, en doordat het verandert is het ook eindig. Zolang we blijven hopen dat dit een bron is van eeuwig geluk, hebben we last van deze klesha – we leven in onwetendheid.
Onwetendheid is zonde; een misvatting
In Christelijke termen zou je zeggen ‘we leven in zonde’, want volgens Eckhart Tolle betekende ‘zonde’ zoals het oorspronkelijk in de bijbel geschreven was, ‘de kern van de zaak missen’.
klesha 2 – 5: wat volgt uit onwetendheid
Klesha 2: Asmitā, ego-bewustzijn
Asmita, ego-bewustzijn, is een logisch gevolg dan onwetendheid. Als er geen gevoel van verbinding en éénheid, dan geloof je dat je afgescheiden bent. Door de identificatie met onze zintuiten en het geloof hierin leven we in de illusie dat we in ons lichaam wonen en een aparte persoonlijkheid hebben met onze eigen drama’s, gehechtheden, afkeren en angsten. We verwarren ons zelfbeeld, onze fysieke, emotionele en mentale staat van zijn, onze ongetrainde mind, met ons ware Zelf/ onze essentie.
Klesha 3 en 4: Rāga en dveṣa, voorkeuren en afkeren
Een deel van ons ego-bewustzijn zijn onze voorkeuren. Vanuit ons ego-bewustzijn voelen we ons aangetrokken tot bepaalde mensen, dingen, ideeëen. We benoemen dingen als ‘van ons’/ ‘mijn…’, streven naar het krijgen van iets en klampen ons vast aan iets of bewegen hemel en aarde om iets te behouden. Gevoelens zijn nostalgische verlangens of obsessieve passies.
Afkeren zijn het tegenovergestelde, maar geven een vergelijkbaar lijden. We willen iets per se niet, en wringen ons daardoor in allerlei bochten om deze dingen, mensen, omstandigheden te vermijden of er ver weg van te blijven. Gevoelens zijn onverschilligheid en haat.
Voor zowel voorkeuren als afkeren geldt een onwrikbaarheid, een halsstarrig blijven volhouden aan de maakbaarheid van je levensomstandigheden.
Klesha 5: abhinivesha, angst voor de dood
Angst voor de dood komt voort uit een onwetend vast willen houden aan het lichaam. Onwetendheid over de essentie, die eeuwig en onveranderlijk is, en een geloof in het ‘ik’, met zijn voorkeuren (om eeuwig in je lichaam te blijven, wat een vorm is en dus veranderlijk en niet-eeuwig) en afkeren (het afwijzen van het idee om je lichaam te verlaten).
Aan de slag: praktisch oefenen met de klesha Avidya, onwetendheid
Als je Avidya overwint, dan hebben de andere klesha’s ook geen invloed meer op je. Laten we hier meteen mee aan de slag gaan: beantwoord de volgende vragen en neem hier voldoende tijd voor:
Wat zou jij willen dat eeuwig zou duren?
Waar identificeer jij je mee?
Of waarvan zou je het gevoel hebben dat je een deel van jou kwijt bent als je het kwijt zou raken?
Alle antwoorden hierop behalve ‘niets’ wijzen op onwetendheid, de misvatting over de essentie van het leven. Je antwoorden geven je belangrijke inzichten in waar je kunt groeien naar openheid, éénheid en verbinding.
Als één van je antwoorden je lichaam is, dan kun je een heel mooie les uit Een cursus in Wonderen gebruiken (herhalingslessen 201 – 220):
I am not my body, I am free.
I am still how God created me.Ik ben niet een lichaam. Ik ben vrij.
Een cursus in Wonderen, 389 – 400
Want ik blijf wat ik ben, zo schiep God mij.
Meditatie: Herhaal deze zinnen (in het Nederlands of in het Engels, net wat je voorkeur heeft) een paar keer voor jezelf en voel dan de impact ervan. Blijf je hier 10 minuten op concenteren (zet even een timertje): op deze zinnen, of op het effect van deze zinnen wanneer je beseft dat het een diepe waarheid bevat.
Het kan een grote ruimte geven, een openheid. Vreugde, opluchting, rust in je hoofd en vitaliteit in je lichaam. Als er veel identificatie is met je lichaam, dan kan het in eerste instantie juist ongeloof of weerstand oproepen. Vooral dan is het goed om deze oefening liefst iedere dag of een paar keer per dag te herhalen.
In deze zinnen zou je natuurlijk ook ‘lichaam’ kunnen vervangen door één van je andere antwoorden op de bovenstaande vragen.
Graag lees ik in welke hoek jouw voornamelijke identificaties zitten, en welke impact de meditatie-zinnen op je hebben. Zet het hieronder even in het commentaar-vakje.
Ik had niet gedacht dat ik zo sterk identificeer met mijn lichaam, maar deze zinnen riepen aanvankelijk weerstand op. Het idee dat we niet onze lichamen zijn, maar eerder een vrij en spiritueel wezen, daar sta je niet dagelijks bij stil.
Het herhalen van de zinnen “Ik ben niet mijn lichaam, ik ben vrij” en “Ik ben nog steeds zoals God mij heeft geschapen” bracht ook een gevoel van ruimte, , vreugde en rust.
Persoonlijk zou ik kunnen ervaren dat deze meditatie me helpt om los te komen van mijn identificatie met mijn lichaam en meer te vertrouwen op mijn innerlijke zelf, mijn essentie.
Ik moest even de tijd nemen voor de vragen, toen kwam ik erachter dat ik mijzelf toch identificeer met mijn lichaam. De meditatie gaf mij een enorm gevoel van vrijheid, er kwam een grote ruimte in mij los.
Wat een interessante meditatie om te doen! Ik identificeer mij met mijn lichaam en vond het in eerste instantie heel vreemd en onwennig voelen om die identificatie los te laten. Een soort ongeloof van ‘ja, maar dat bén ik toch? Dat is wie ik ben voor mezelf en naar anderen toe’. Het onwennige gevoel maakte na een tijdje ook wel plaats voor een soort geruststelling. Geruststelling dat ik meer ben dan dat, dan mijn lichaam. Dat ik verder ga dan alleen mijn lichaam en dat er naast je lichaam nog veel meer is.
Toen ik begon met de zinnen, kwam de gedachte naar voren “dat weet ik toch al” en voelde een weerstand meteen realiserende dat als ik weerstand voel het dus juist iets is voor mij om te doen. Waarom anders weerstand iets uit te spreken wat je al weet. Door het uit te blijven herhalen merkte ik dat de weerstand verdween en ik er een licht gevoel aan over hield. Mooie oefening!
Poe, deze was pittig. Ik heb een hoop werk te verrichten. Werk, het is eerste wat ik in mijn gedachten nam en de zinnen op baseerde. Vrijwel direct ging het over op ‘mijn gedachten’ hier ervaarde ik heel even een soort van geluksgevoel, dat verdween weer en de zinnen werden gevormd met ‘fouten’. Het gevoel van falen, iets niet goed doen en fouten maken, is gek genoeg een vertrouwd gevoel. Deze had ook het meeste weerstand, hier reageerde ik het krachtigst op. Ik reageerde ook met een fysiek gevoel van ongemak, mijn lichaam spande zich aan en het gevoel van ‘ overleven ‘ ging aan…. Het is bijna verdrietig om te beseffen dat ik mij ontzettend identificeer met de ‘fouten’ die ik maak. Dit is er 1 waar ik vaker op wil terug keren. Hij is namelijk hardnekkig en vandaag kwam ik niet tot het gevoel van opluchting, openheid of ruimte.
Hoi Marloes,
Wat een mooie oefening weer. Bij mij kwam er veel voorbij. Ik heb gekozen voor ‘lichaam’ en ik voelde het meteen ‘indalen’. Ik voelde in eerste instantie droefheid, met daarbij de gedachte ‘wat verdrietig dat we zo veel levenstijd en -energie kwijt zijn aan iets wat niet ‘echt’ is’. Vervolgens voelde ik een soort uitgestrektheid, een rust, in mijn lichaam. Ook voelde ik ruimte en opluchting. Daarna kwam er angst opzetten; ik vind het ook spannend, het idee dat de waarheid geen vorm heeft en niet zichtbaar of tastbaar is. Hoe kan ik daarop vertrouwen?
Het zijn mooie, krachtige zinnen , ik ga ‘m zeker weer doen de komende dagen, dankjewel.
voor mij is dit een pittige meditatie.
ik heb de zin vervangen voor familie/gezin. beide zijn grote triggers voor mij. er kwam kippenvel, verdriet, weerstand, maar soms ook heel even een paar seconde een mogelijkheid dat het zou kunnen, vrij zijn.
en dan gevolgd door schuldgevoel bij de zin ik ben vrij, alsof ik ze achterlaat. gevolgd door verdiet en weerstand. een cirkel die zich herhaalt.
genoeg gedachten en emoties om mee te blijven oefenen 😉
Hallo Jose, ja, dat kan heel pittig zijn en er kunnen veel overtuigingen opkomen die vastgeroest zijn. Heel mooi dan juist om ermee te werken en ook als je het vaker zou doen, gevoelde inzichten, bijvoorbeeld dat vrij zijn niet hetzelfde is als in de steek laten.
Goed bezig!
Wat een fijne blog en heel herkenbaar! Ik identificeer mij voornamelijk met mijn lichaam. Met een lichaam en uiterlijk kan je jezelf identificeren.. tenminste dat wordt je verteld. Door middel van leuke kleding en kapsels. De meditatie-zinnen werkte na ongeveer 8 min dieper door.. Het gaf mij een soort bevrijdend en rustgevend gevoel om meer te zijn dan een lichaam… Een krachtig en een fijn gevoel om de identificatie met je lichaam los te laten.
Mooie blog weer, duidelijk en heel herkenbaar! Mijn belangrijkste identificaties zijn zeker mijn lichaam/hoe ik eruit zie en mijn gedachtes die leuk samenwerken natuurlijk 😉 bv angst om niet meer van gehouden of gewaardeerd te worden wanneer ik er anders uit zie. De zinnen ontroeren me de ene keer, en dringen de andere keer niet helemaal door. Een andere manier van deze meditatie is voor mij luisteren naar dat liedje ‘I am Light’, die raakt me iedere keer weer.
Ja, I am Light is een prachtige herinnering aan wat we zijn <3
Ik vond deze meditatie echt diepgaand en een goede oefening voor zelf-reflectie. Ik indentificeer mijzelf het meest met mijn lichaam, mijn partner en omstandigheden. Toen ik de antwoorden gaf, voelde ik verdriet en angst. Het idee om mijn gehechtheden los te laten is eng. Na de meditatie oefening voelde ik meer rust, lichtheid en openheid.
Hoi Marloes,
Ik heb de meditatie tijdens het hardlopen gedaan, voorafgaand heb ik de vragen beantwoord. Vooral de laatste vraag hield me bezig omdat daar mijn lief Hugo volop in beeld kwam. Zo voelt het ook.
Tijdens het hardlopen kon ik veel meer focus houden, ik voelde me letterlijk vrij, los van mijn lichaam, wat een mooie ervaring. Je bent wat je. bent. Dit is zo voor herhaling vatbaar. Dank!!
Hai Marloes, allereerst vond ik het lastig om de vraag te beantwoorden, want ik kon niks voor me krijgen, waar ik me mee indentificeerde. De andere vraag kon ik wel beantwoorden: benoem een deel van jou waar je een stuk van jezelf zou kwijt zijn als je het kwijt zou raken. Ik kwam op iets materialistisch uit (in mijn ogen) namelijk mijn werk.
Door de zin keer op keer te herhalen, voelde ik een afkeer van de tekst: “Ik ben niet mijn werk”, maar na meerdere keren voelde het ook bevrijdend om niet mijn werk te hoeven zijn. Ik ben inderdaad vrij en blijf wat ik ben, los van mijn werk. Mooi ook dat ik dit ook heb mogen ervaren de afgelopen twee weken waarin ik vrij was van werk. Ik heb oprecht heel veel geleerd over mezelf en ben mooie processen doorgegaan, soms ook heel pijnlijke, maar ik kwam wel steeds dichter bij de essentie van ZIJN in het hier en nu.
Wat voor eeuwig mag duren mijn gezondheid en positiviteit. Dit gaf een blij gevoel.
Hai Esther,
Dank je wel voor je reactie. Vanuit tantrisch perspectief is het prima om te genieten van de vormen (bijvoorbeeld je gezondheid en positiviteit) maar is het belangrijk om daar niet aan te hechten omdat alle vormen uiteindelijk overgaan. Eckhart Tolle legt dit ook mooi uit aan de hand van het Christelijke kruis-symbool: het Zijn (ongemanifesterde wereld/ zonder vormen) en het Doen (gemanifesteerde wereld, de vormen). https://m.youtube.com/watch?v=FQv6yZko3BA
Het voelt fijn om te zeggen Ik ben vrij. Dan is het net of er een heleboel van me afvalt en het is alsof ik me ook echt lichter voel worden. De gedachten waar ik me mee identificeer gaan over hoe het zou moeten zijn en hoe ik zou moeten zijn en wat ik allemaal moet van mezelf. Veel moeten dus.
Fijne meditatie om me vrij te voelen van al deze gedachten en te voelen dat alles gewoon goed en oké is zoals het is. Een dankbaar en fijn gevoel geeft me dat.
Hey Marloes,
Ik heb deze meditatie ‘een lichaam’ vervangen voor ‘mijn gedachten’. Toegepast op mijn dagelijks leven vind ik dit een fijne meditatie die een gevoel van ruimte en vrijheid bij me oproept. Ik vind het bevrijdend niet mijn gedachten te zijn en dat er een diepere kern in mij is. Toegepast op de eeuwigheid voel ik echter weerstand. Dan komen ineens vragen op als: hoe dan? En wat is dan datgene dat blijft? Ook heb ik dan meer moeite met het ‘concept God’, als een meer actieve, soort van planmatige schepper.
Tijdens de meditatie veranderde de zin ‘ik blijf wat ik ben’ trouwens ongemerkt in ‘ik blijf wie ik ben’. Dat vond ik interessant om op te merken. Ook een identificatie-dingetje denk ik, al weet ik nog niet hoe ik dat kan duiden.
groet Sanne
Hai Sanne,
Mooi. Ja, eeuwigheid is een heel lastig concept omdat onze denkgeest binnen de tijd leeft. Je kunt tijd nemen om daarover te contempleren, of als het je afleidt van de zinnen, focus dan weer sterker op de zinnen en voel wat het gevoel is dat ontstaat bij het herhalen van de zinnen zonder dat je denkgeest erover gaat denken. Je kunt dus kiezen welke soort meditatie je wilt doen.
Wat betreft het concept God: In tantra staat God voor de bron van het bestaan, voor de essentie. Het is de eenheid, Shiva en Shakti verenigd. Ons bestaan, de hele fenomenale wereld, dus alles wat wij waarnemen met onze zintuigen, wordt gezien als een uitwaseming van God: een manifestatie van de Essentie, God in een vorm. God zit dus in alles en in iedereen, want alles komt voort uit de Essentie. Elke vorm is veranderlijk, maar de essentie die daarin zit/ waar het uit voortkomt niet, want essentie is één.
Hopelijk verduidelijkt dit wat, of als het juist verwarrend werkt, dan hoor ik het graag natuurlijk 🙂
Warme groet, Marloes
Hi Marloes,
Ik vond het een hele fijne meditatie. Ik heb me gefocussed op identificatie met mijn gedachten. Door het herhalen van de zinnen merkte ik dat er meer ruimte en stilte kwam. En ook blijdschap. Ik vond het focussen op de zinnen makkelijk en was me bewust van andere gedachten.